FOTOGRAFIE | PROJECT INFO | BOEK en PRINTS | BEGIN
ONTSTAAN
Land en Sporen is voortgekomen uit de eerdere serie Oorlogsbeton. Dit strekte zich uit tot geheel Nederland en soms België. Wat me er in boeide was het contrast tussen de betonwerken die als fremdkörper in het land liggen en de omgeving die we doorgaans als natuur bestempelen.
Door mijn fotografie te ontwikkelen binnen de vraag over landschap (-fotografie) ontstond de wens een verhaal over het landschap te vertellen.
Het duingebied van Kennemerland waar ik vlakbij woon, is een prachtig natuurgebied. Maar er bevinden zich ook vele bunkers en overblijfselen daarvan. Meer dan een registratie zocht ik naar een weergave van de betekenis van de aanwezigheid van al die betonwerken. Het prachtig natuurgebied is met deze verdedigingswerken voorzien van gruwelijke gebeurtenissen. Het is flink gebombardeerd en er zijn vele mensen gefusilleerd. De bunkers vertellen een donkere geschiedenis.
Wat me hierin boeit is de tegenstelling tussen de zichtbare schoonheid van dit land en de verborgen geschiedenis die daar ligt.
Binnen een relatief klein en afgebakend gebied ontstond zo wat voor mij het landschap is: een verhaal bestaande uit plaats, geschiedenis en herinnering.
FOTOGRAFIE
Dit ging verder dan het op een bepaalde wijze fotografisch vastleggen van in de oorlog gebouwde betonwerken. Het ging me niet om oorlogsverhalen en ik ontdekte dat ik steeds meer geboeid werd door hoe het land is ontstaan en het gebruik van het land en de strijd die voortkomt uit het land willen bezitten. Fotografisch gezien lag het daarmee in het verlengde van de eerder in Schotland ontstane vragen over wat een landschap eigenlijk is en hoe ik dit wil fotograferen (zo gaat het vaker, je denkt iets geheel anders te doen, maar je komt altijd weer uit bij dezelfde belangrijke vragen). Een landschap bestaat niet zonder verhalen en dat maakt de nabije regio waar ik woon des te meer bijzonder. Ook omdat deze verhalen direct aansluiten op onze recente geschiedenis en conflicten.
De ongemakkelijke symbiose die is ontstaan was voor mij nog het meest voelbaar tijdens druilerig, somber weer (een bunker in zomerse zonneschijn ligt er als een wezenloze toeristische attractie bij). Wandelaars zijn er dan veelal niet en al liggen de bunkers vaak dicht bij een bewoonde omgeving, even van het pad af en met weinig licht geven zij een benauwende indruk. Alsof hun ware aard dan pas echt tot zijn recht komt. De omgeving wordt… unheimisch. Het verhaal van de bunkers gaat verder dan een oorlogsverhaal. Dieper, omdat ze ook vertellen hoe we met land omgaan en daarmee ons eigen verhaal vertellen.
Dit bleek tevens een treffende basis om deze fenomenen (landschap en land bezitten) verder te onderzoeken als onderdeel van een fotografisch drieluik waar ik aan werk.*
Het is mijn doel geweest in de fotografie betekenis te geven aan het spanningsveld in de verhouding tussen natuur en cultuur.
* deel 2 zal gaan over het grensgebied Italië, Slovenië en Oostenrijk.
HERINNERING
Vele bunkers met hun betonnen verschijning vormen voor mij een merkwaardig en ongemakkelijk contrast. Ze verstoren onze verwachting van een harmonische en rustgevende natuur. Ik denk dat ik daarin meer geboeid werd door het bizarre werk om honderden bunkers te gaan bouwen, dan oorlogsvragen als wie goed was of wie fout. Hier ontstaat een vreemde mix van actuele ervaring en herinnering en inbeelding. Deze serie is dan ook geen letterlijk oorlogsverhaal maar stelt vragen over hoe we ons tot het land verhouden. Is er nog iets merkbaar van de gruwelijkheden die zich hier hebben afgespeeld? Resulterend in ‘these very questions’:
Kan de aarde herinneren?
Kunnen deze duinen op de een of andere wijze getuigen?
Er zijn fysieke sporen, maar zijn er ook geestelijke sporen? Deze zijn ongrijpbaar…
Kan fotografie de kijker uitdagen om verder te gaan dan de fysieke elementen in de beelden?
Letterlijke sporen zullen zijn weggespoeld, maar bestaat er zoiets als geestelijke of spirituele sporen? Fysieke sporen worden in deze omgeving behalve door de mens ook door de natuur gewist**. Maar waar komt het unheimliche vandaan dat je hier nog steeds kunt ervaren? Het belang van metaforen en mythes is voor dat wat ongrijpbaar is.
Vrijwel de meeste wandelaars gaan achteloos en pratend voorbij aan de vele resten als gevolg van waanzinnige ideologieën die vaak zichtbaar langs de paden liggen. Het is dan ook veiliger op de paden te blijven.
** dit in tegenstelling tot de Italiaans / Oostenrijkse grens waar deel 2 van dit project zich zal afspelen. De ingrepen in het rotsige land hebben daar diepere fysieke veranderingen tot gevolg gehad en zijn nog altijd duidelijk zichtbaar.